Werkgeversaansprakelijkheid: causaal verband tussen de schade en werkzaamheden?

In zaken over werkgeversaansprakelijkheid gaat het vaak om het bewijs voor de vraag of de gezondheidsschade is ontstaan in de uitoefening van de werkzaamheden (het causaal verband). De Hoge Raad heeft voor het bewijs van het causaal verband tussen de werkzaamheden en de gezondheidsschade van de werknemer in een aantal arresten een regel ontwikkeld, de zogenaamde ‘arbeidsrechtelijke omkeringsregel’.

Deze regel komt erop neer dat, wanneer een werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden is blootgesteld aan voor de gezondheid gevaarlijke omstandigheden en ook schade heeft opgelopen, het oorzakelijk verband tussen de werkzaamheden en die schade (die door de werknemer moet worden bewezen) in beginsel wordt aangenomen, indien de werkgever geen maatregelen heeft getroffen die redelijkerwijs nodig waren de schade te voorkomen (schending zorgplicht).

Onlangs heeft de Hoge Raad twee zaken (link: LJN BZ1717 en LJN BZ1721) voorgelegd gekregen, waarin de werknemer een vergoeding van de werkgever vordert voor de opgelopen gezondheidsschade.

De eerste zaak betreft een werknemer van de Sociale Verzekeringsbank die stelt RSI te hebben gekregen door haar werkzaamheden als dossierbeoordelaar. Als dossierbeoordelaar heeft zij vijf tot zes uur per dag beeldschermwerk verricht onder niet optimale arbeidsomstandigheden. De Sociale Verzekeringsbank heeft de vordering van de werknemer betwist en onder meer gewezen op het feit dat in de medische wetenschap onzekerheid bestaat over de oorzaken van RSI.

De tweede zaak betreft een schilder, bij wie longkanker en blaaskanker is vastgesteld. De centrale vraag in die zaak is of de kanker is veroorzaakt door blootstelling aan (kankerverwekkende) stoffen tijdens zijn werkzaamheden als schilder. De kantonrechter heeft daartoe een deskundige benoemd en deze heeft verklaard dat schilders 20% meer kans hebben op blaaskanker en 20-50% meer kans op longkanker.

In deze twee zaken gaat het met name om de vraag welke mate van aannemelijkheid is vereist dat de arbeidsomstandigheden schadelijk kunnen zijn geweest voor de gezondheid van de werknemer en de gezondheidsklachten hierdoor kunnen zijn veroorzaakt, zodat de arbeidsrechtelijke omkeringsregel kan worden toegepast. De Hoge Raad oordeelt dat er een voldoende mate van zekerheid moet bestaan over het mogelijke causaal verband tussen de schade en de arbeidsomstandigheden.

De Hoge Raad komt in beide zaken tot de conclusie dat het hof ten onrechte de arbeidsrechtelijke omkeringsregel heeft toegepast. In de RSI-zaak oordeelt de Hoge Raad dat het hof onvoldoende heeft gemotiveerd, in het licht van de stellingen van de Sociale Verzekeringsbank over de onduidelijkheid van de oorzaken van RSI, waarom zij de omkeringsregel heeft toegepast.

In de zaak van de schilder oordeelt de Hoge Raad dat het causaal verband onzeker is en dat daarom de omkeringsregel onterecht is toegepast. De onzekerheid van het causaal verband zit in het feit dat er enerzijds een algemene kans van 17% was dat bij de werkzaamheden verfstoffen vrijkwamen die kanker veroorzaken en anderzijds dat de ziekte ook kon zijn veroorzaakt door de werkzaamheden bij een eerdere werkgever.

In beide zaken komt ook de vraag van de zorgplicht van de werkgever aan de orde. In de RSI-zaak heeft het hof geoordeeld dat de Sociale Verzekeringsbank is tekort geschoten in haar zorgplicht, nu niet was voldaan aan het (destijds geldende) ‘besluit beeldschermwerk’. Maar de Hoge Raad oordeelt dat de enkele omstandigheid dat de Sociale Verzekeringsbank in strijd met het besluit beeldschermwerk heeft gehandeld niet meebrengt dat zij is tekortgeschoten in haar zorgplicht, omdat de tekortkoming ook afhangt van de overige omstandigheden van het geval.

In de zaak van de schilder had het hof geoordeeld dat de werkgever haar zorgplicht heeft geschonden. De werkgever vecht dit oordeel in cassatie met succes aan. De Hoge Raad oordeelt namelijk dat het hof is uitgegaan van een ‘te vaag en algemeen gevaar’. Het hof heeft immers niet gemotiveerd welke maatregelen en/of instructies de werkgever destijds had moeten nemen en/of geven.

Kortom, voor toepassing van de omkeringsregel is nodig dat de werkgever haar zorgplicht heeft geschonden en dat er een voldoende mate van zekerheid bestaat over het mogelijke causaal verband tussen de schade en de arbeidsomstandigheden. De Hoge Raad heeft beide zaken terugverwezen naar het hof om de zaken opnieuw te beoordelen.